Gjuha që nuk flitet “rrjedhshëm” as nga krijuesi i saj

minimalistic-gray-textures-2560x1600-wallpaper_www-2022-05-29T190350.901-1024x640.jpg
Nga Klevis Hoxhaj
Kur flitet për gjuhët “e krijuara” artificialisht (conlang – AP), njëra prej tyre është më e vështira dhe më e paqarta që ka ekzistuar ndonjëherë.

Ithkuil, gjuha e ndërtuar nga John Quijada, u krijua në parim për të shprehur nivele më të thella të njohjes njerëzore shkurtimisht, por haptazi dhe qartë.
Kjo, veçanërisht në lidhje me kategorizimin njerëzor.

I paraqitur si një kryqëzim midis një gjuhe a priori filozofike dhe një gjuhe logjike, Ithkuil përpiqet të minimizojë paqartësitë dhe dykuptimësitë semantike që gjenden në gjuhët natyrore njerëzore.
Në thelb, ajo shquhet për kompleksitetin e saj gramatikor dhe inventarin e gjerë të fonemave (njësi të dallueshme tingulli në një gjuhë të caktuar).
Quijada u shpreh se ai nuk e krijoi Ithkuil-in për të qenë ndihmues ose për t’u përdorur në bisedat e përditshme.
Por për të shërbyer si gjuhë për fusha më të përpunuara dhe të thella ku priten mendime më të thella, si filozofia, artet, shkenca dhe politika.
Krijimi i Ithkuil-it tërhoqi ndikime nga komplekset e foljeve abhaze, gjendjet shpirtërore të foljeve në gjuhët indiane amerikane, sistemi i gjuhëve nigero-kordofaniane, sistemet e rasteve nominale të gjuhëve baske dhe dagestane, apo sistemi enklitik i gjuhëve wakashan.
Kjo, për të kuptuar kompleksitetin e kësaj gjuhe.
Këto prapavija gjuhësore sajuan atë që ishte conlang-u më i ngjeshur që ka ekzistuar ndonjëherë, me disa fjalë që përfaqësonin një fjali në një paragraf idesh.
Më poshtë gjendet një shembull nga vepra e Quijada-s.
“Paraqitja imagjinare e një gruaje nudo ndërmjet zbritjes së një shkalle në një seri hap pas hapi lëvizjesh trupore të integruara, të cilat
kombinohen në një zgjim tredimensional pas saj, duke formuar një tërësi të përjetshme, emergjente për t’u konsideruar intelektualisht, emocionalisht dhe estetikisht”.

Ky pasazh do të përkthehej në gjuhën ithkuile kështu: Aukkras êqutta ogvëuļa tnou’elkwa pal-lši augwaikštülnàmbu.

Fonologjia e Ithkuil-it është masive.

Në 65 bashkëtingëllore dhe 17 zanore, fonemat mund të dallohen nga aspirimi, zëri, ejektiviteti (aftësia për të nxjerrë) dhe retrofleksi.

Çuditërisht, schwa, zanorja më neutrale, ekziston vetëm në gjuhën Ithkuil.

Megjithatë, kjo ka ndryshuar në vitin 2011, ku fonemat janë reduktuar në 45 bashkëtingëllore dhe 13 zanore.

Ithkuil është gjithashtu një gjuhë tonale si vietnamezja dhe kantonezja, me shtatë tone për t’u dalluar – i lartë, mesatar, i ulët, në rënie, në rritje, në rritje-rënie dhe në rënie-rritje.

Në 92 raste gramatikore, kjo gjuhë sigurisht që i jep një goditje çdo nxënësi të gjuhës që urren emrat të bazuar në rasat emërore.

Fjalët “Ithkuil” mund të ndahen vetëm në dy pjesë të të folurit, në formësuese dhe të plotësuara.

Duke lënë mënjanë të gjitha rregullat dhe gramatikën, është interesante të theksohet se Ithkuil ka sistemin e saj të shkrimit.

Kjo gjuhë shkruhet në një mënyrë horizontale boustrofedon, domethënë, duke alternuar nga e majta në të djathtë dhe nga e djathta në të majtë.

Sipas Quijada-s, shkronjat e Ithkuil-it ndahen në katër grupe kryesore – rasti / aspekti kryesor, rasti / aspekti dytësor, karakteret terciare dhe bashkëtingëlloret.

Ithkuil është aq kompleks, saqë asnjë përdorues nuk mund ta përdorte atë në baza ditore.

Në fakt, krijuesi i saj as që mund ta përdorte rrjedhshëm.

Ai e konsideroi krijimin e tij një gjuhë shumë komplekse dhe rreptësisht të rregullt për t’u zhvilluar natyrshëm, por gjithsesi një gjuhë e përshtatshme për bisedën njerëzore.

Ky konlang u shfaq gjithashtu në një revistë ruse Computerra, duke propozuar se një folës i rrjedhshëm i Ithkuil-it mendonte “rreth pesë deri në gjashtë herë më shpejt” se një folës i një gjuhe natyrore.

Kjo, duke përdorur hipotezën Sapir-Whorf si një mjet për sugjerim.

Ajo sugjeron që Ithkuil, duke qenë një gjuhë jashtëzakonisht e saktë dhe sintetike, folësit e saj do të kishin një kuptim më të hollësishëm, më të thellë si të situatave të përditshme, ashtu edhe të fenomeneve më të gjera, si dhe të kategorive abstrakte filozofike.

/Albanianpost.com
 

Konkursi Letërsisë

  • 1-Kur flet shpirti.

    Votat: 6 27.3%
  • 2-Buzëqeshje Maskuar.

    Votat: 12 54.5%
  • 3-Jam femër.

    Votat: 2 9.1%
  • 4-Je ti Nënë.

    Votat: 1 4.5%
  • 5-Ne duart e kohes.

    Votat: 1 4.5%
Back
Top